Đục thủy tinh thể ở trẻ em là gì?

Giới thiệu

Trên thế giới có khoảng 190,000 trẻ bị mù do đục thủy tinh thể. Trẻ em có thể bị đục thủy tinh thể từ khi mới sinh (thủy tinh thể bẩm sinh) hoặc xuất hiện ở bất kì thời gian nào ở những năm đầu đời (thủy tinh thể phát triển). Đục thủy tinh thể thời thơ ấu là nguyên nhân hàng đầu gây ra mù lòa ở trẻ em, chiếm tỉ lệ 10-30% số lượng trẻ em bị mù, nhưng may mắn là đục thủy tinh thể có thể chữa trị được. Một cuộc nghiên cứu trên phạm vi toàn quốc mới đây ở Bangladesh chỉ ra rằng trong 3 trẻ bị mù có một trẻ có thể không phải chịu cảnh mù lòa do đục thủy tinh thể bẩm sinh hoặc phát triển
Phục hồi thị lực: bốn bước trong chăm sóc đục thủy tinh thể ở trẻ em
Phục hồi thị lực cho trẻ bị mù do đục thủy tinh thể dựa vào bốn bước:

1. phát hiện sớm trẻ bị mù trong gia đình và trong cộng đồng
2. kiểm tra mắt của trẻ bị mù và chuyển trẻ bị đục thủy tinh thể lên bệnh viện tuyến trên
3. phẫu thuật đục thủy tinh thể và thực hiện tốt việc điều chỉnh thị lực
4. theo dõi chăm sóc thường xuyên và lâu dài

Bốn giai đoạn trên phụ thuộc vào các bước: từ gia đình đến bệnh viện để phẫu thuật đục thủy tinh thể, từ bệnh viện về nhà là thời gian ra viện, sau đó lại từ nhà đến bệnh viện nhiều lần khi có dịp để tiếp tục theo dõi. Mặc dù việc quản lý trong phẫu thuật đục thủy tinh thể rất quan trọng, nhận thức về phẫu thuật đục thủy tinh thể ở trẻ em ở hầu hết các nước kém phát triển vẫn còn rất thấp. Bài báo này thảo luận về các rào cản đối với các dịch vụ đục thủy tinh thể ở trẻ em và đề xuất ra một cơ cấu để phát triển toàn diện hoạt động chăm sóc bệnh nhân đuc thủy tinh thể dựa vào kinh nghiệm của chúng tôi ở Bangladesh. Cơ cấu này phải thích ứng với các nước khác để đạt được mục tiêu Tầm nhìn 2020 đề ra là loại bỏ mù lòa có thể phòng tránh được ở trẻ em.

Khó khăn

Các khó khăn trong việc phát hiện sớm trẻ bị mù do đục thủy tinh thể
Ở các nước nghèo tài nguyên, đặc biệt ở vùng nông thôn, trẻ bị đục thủy tinh thể thường không được đi khám mắt vì cha mẹ chúng nghĩ rằng bệnh đục thủy tinh thể không thể chữa trị được. Ngoài ra còn có các khó khăn như khó phát hiện sớm bệnh đục thủy tinh thể, đặc biệt là ở thời thơ ấu; nhận thức lạc hậu ngăn chặn các thành viên trong gia đình có những hành động chữa trị kịp thời, thiếu kiến thức trong các trung tâm y tế cấp cơ sở (truyền thống và hiện đại) trong việc phát hiện đục thủy tinh thể ở trẻ (Bảng 1)
Các khó khăn trong kiểm tra mắt và vận chuyển bệnh nhân
Khi cha mẹ hoặc người nhà phát hiện trẻ bị mù, các nhân tố có thể ngăn cản họ trong viêc đưa trẻ đi khám mắt là: không tiếp cận được với các dịch vụ chăm sóc mắt; gia đình không tìm đến bác sĩ; thiếu phương tiện vận chuyển hoặc không có các lời khuyên thích hợp từ các bác sĩ chữa trị theo phương pháp truyền thống lẫn hiện đại (bảng 2)
Các khó khăn trong việc nhận thức phẫu thuật đục thủy tinh thể ở trẻ
Việc chấp nhận sự thật rằng con mình bị mù và cần cho trẻ phẫu thuật cả hai mắt là điều không dễ dàng đối với cha mẹ. Do thiếu sự hướng dẫn chính xác, nhiều cha mẹ không chấp nhận chở con đến bệnh viện phẫu thuật thậm chí khi phẫu thuật hoàn toàn miễn phí (bảng 3)
Các khó khăn trong việc theo dõi thường xuyên và lâu dài sau khi phẫu thuật đục thủy tinh thể ở trẻ
Không giống như phẫu thuật đục thủy tinh thể ở người lớn, phẫu thuật đục thủy tinh thể ở trẻ em phải được theo dõi thường xuyên và lâu dài trong vài năm kết hợp với điều chỉnh thị lực sau khi phẫu thuật để đạt kết quả thị lực tốt. Tuy nhiên trên thực tế thì điều này vẫn chưa làm được vì các khó khăn chính như sự thiếu trao đổi thông tin giữa bác sĩ và cha mẹ, thiếu sự nhiệt tình của cha mẹ và rào cản tài chính (bảng 4)

Vượt qua khó khăn: phát triển cơ cấu chăm sóc mắt
Các khó khăn trong bốn bước chăm sóc trẻ bị đục thủy tinh thể có mối liên hệ với nhau nên bất kì các biện pháp nào cũng nên chú trọng giải quyết đồng bộ các khó khăn trên. Cơ cấu sau đề xuất bước khởi đầu cho việc tiếp cận toàn diện dịch vụ chăm sóc trẻ em bị đục thủy tinh thể

Phát huy sức mạnh cộng đồng trong việc nhận diện đục thủy tinh thể ở trẻ em và đưa ra hành động thiết thực
Bước đầu tiên là nâng cao nhận thức rằng trẻ em có thể bị đục thủy tinh thể và bệnh này có thể chữa trị được. Cần tăng cường tiếp cận với người dân thông qua các phương tiện như đài phát thanh, tivi, nhà hát, các thông cáo công cộng, v.v..chú trọng vào nhận thức và quan điểm của cộng đồng. Cần có những người đã qua đào tạo để phát hiện những trẻ đục thủy tinh thể. Cộng đồng cần được huấn luyện cách phát hiện trẻ bị mù cùng với sự giúp đỡ của chính quyền ở mỗi huyện tạo điều kiện tiếp xúc, động viên, khuyến khích cộng đồng phát hiện trẻ em bị mù và bị đục thủy tinh thể. Chính quyền cũng hỗ trợ và kết nối với bệnh viện và các dịch vụ khác (giáo dục, phục hồi sức khỏe).
Tuy nhiên, nâng cao nhận thức không thôi thì chưa đủ vì những niềm tin và quan điểm lâu đời vẫn tồn tại. Chiến lược trong tương lai là tổ chức buổi thảo luận trực tiếp gồm các nhân vật đóng vai trò là các ‘tác nhân thay đổi’ như giáo viên, thầy mo, các nhân viên NGO nhằm thay đổi quan điểm, niềm tin của cộng đồng về mù lòa trẻ em. Cuối cùng, khi nhiều cha mẹ dần bị thuyết phục về sự cần thiết của việc điều trị cho trẻ em bị mù do đục thủy tinh thể thì thực tiễn và vấn đề tài chính là những rào cản ngăn họ tiến hành các dự định. Cơ cấu cần được phát triển trong địa phương để hỗ trợ về tài chính và thực tiễn đến các gia đình của những trẻ bị đục thủy tinh thể. Cần khuyến khích những người tình nguyện điạ phương, những tổ chức từ thiện, ban nghành chính phủ và các tổ chức quan tâm ủng hộ các trẻ này và gia đình trẻ.

Kính mắt Việt Hàn chia sẻ bài báo này mong muốn có nhiều bạn tiếp cận được thông tin này êể giúp những người thân yêu của quý vị.

Bảng 1:các rào cản trong việc phát hiện sớm trẻ bị đục thủy tinh thể ở gia đình và ở cộng đồng

• Trẻ thường không than phiền về triệu chứng
• Trẻ không tự đến gặp các nhân viên y tế
• Rất khó để nhận biết vì trẻ mất thị lực khi còn quá nhỏ
• Người không qua đào tạo khó nhận biết trẻ bị đục thủy tinh thể sớm

• Đục thủy tinh thể chỉ xuất hiên ở người lớn
• Mù bẩm sinh không thể chữa trị
• Mù lòa là do thượng đế trừng phạt
• Giáo dục sức khỏe gây khó hiểu cho người dân
• Sẹo giác mạc và đục thủy tinh thể bị hiểu nhầm là cùng một loại bệnh

• Chờ cho trẻ thấy được
• Chờ đốm trắng nhỏ biến mất
• Không thừa nhận mù lòa
• Chấp nhận mù lòa và không cần lời khuyên

• Các thầy lang thường là người đầu tiên được hỏi ý kiến bởi vì họ được tin tưởng, có khả năng và dễ tiếp cận. Tuy nhiên, họ thiếu kĩ năng và không được đào tạo để phát hiện trẻ bị đục thủy tinh thể

Bảng 2: các rào cản đối với khám mắt và chuyên chở

Các rào cản cụ thể đối với trẻ bị đục thủy tinh thể
·         Cha mẹ cho rằng đục thủy tinh thể không quan trọng bằng các bệnh tàn tật khác
Nhận thức và hành động của gia đình và cộng đồng
·         Cha mẹ nhận thức sai lệch rằng nguyên nhân duy nhất của mù lòa là do thiếu Vitamin A nên họ không đưa con đến khám bác sĩ
·         Sự hạn chế về tài chính và các khó khăn nảy sinh trong thực tiễn
·         Chi phí đi lại và ăn ở cho bốn người gồm trẻ, mẹ, người đàn ông trong nhà, người hàng xóm thông thuộc thành phố nơi trẻ đến chữa bệnh
·         Phí tư vấn và điều trị
·         Những ngày ở lại điều trị không thể đi làm nên mất đi một khoảng tiền lương
·         Xa bệnh viện
·         Tốn thời gian hẹn khám và đến bệnh viện
·         Trẻ bị mù có thể kiếm lợi từ việc xin ăn, được nhận các dịch vụ hỗ trợ của xã hội, ngoài ra gia đình của trẻ cũng nhận được trợ cấp xã hội
Kĩ năng, thái độ và thực tế của các nhà cung cấp dịch vụ (truyền thống và hiện đại)
·         Huấn luyện chăm sóc mắt ban đầu  tập trung vào đục thủy tinh thể ở người lớn mà không hướng dẫn về đục thủy tinh thể ở trẻ em
·         Các bác sĩ làng không thể phát hiện bệnh đục thủy tinh thể ở trẻ em, không biết về nhu cầu, tính cấp thiết, và cách chỉ dẫn cho bệnh nhân
·         Bác sĩ đa khoa không biết cách tận dụng các dụng cụ sẵn có để phẫu thuật đục thuỷ tinh thể ở trẻ em
·         Cha mẹ thường được khuyên rằng chờ cho trẻ lớn lên mới tiến hành  phẫu thuật, thông thường là trên 12 tuổi
·         Nhận thức sai lệch rằng trẻ từ 6 đến 8 tuổi là quá trễ không thể chữa trị được
·         Các lời khuyên trái ngược nhau (quá sớm hoặc quá muộn cho phẫu thuật) gây ra bối rối và làm cho cha mẹ không muốn tiếp tục chữa trị cho con họ
·         Bác sĩ không giải thích rõ cho bệnh nhân nguy cơ nhược thị nếu trì hoãn việc phẫu thuật
Thiếu dịch vụ và sự liên kết
·         Ở nhiều vùng, không có nhân viên y tế  đã qua đào tạo
·         Những vùng nông thôn xa xôi thiếu sự liên kết với bệnh viện mắt trong việc chuyên chở bệnh nhân

Bảng 3: Rào cản trong việc nâng cao nhận thức về phẫu thuật đục thủy tinh thể trẻ em ở các trung tâm mắt cấp ba

• Các thành viên trong gia đình đối mặt với các thử thách
• Nhiều cha mẹ không biết rằng phẫu thuật là cách duy nhất chữa trị bệnh  đục thủy tinh thể ở trẻ
• Cha mẹ thường thích chữa trị bằng cách uống thuốc hoặc các phương pháp không phải phẫu thuật (bao gồm cả các phương pháp chữa bệnh lạc hậu)
• Kết quả phẫu thuật đục thủy tinh thể thấp ở các trẻ khác ở cùng địa phương hoặc trong gia đình làm mọi người có thành kiến về phẫu thuật

• Phẫu thuật ở trẻ nhỏ
• Thiệt mạng trong khi phẫu thuật
• Cắt bộ phận nhỏ như mắt
• ‘Di chuyển mắt’
• ‘Di chuyển thủy tinh thể’ từ mắt của trẻ
• ‘Đặt thủy tinh thể vào mắt trẻ’
• Đi đến thành phố lớn để khám bệnh

• Chi phí đi lại và ăn ở cho ¾ thành viên trong gia đình
• Phí tư vấn, nghiên cứu, phẫu thuật, thuốc men sau phẫu thuật, kính đeo mắt
• Khi khỏi mù trẻ không nhận được khoản trợ cấp nào

Bảng 4: Các khó khăn trong việc theo dõi  sau khi phẫu thuật đục thủy tinh thể ở trẻ

Mohammad A Muhit MBBS MSc(Ophth) MSc(CEH)

(Dịch và cung cấp bởi Quỹ Fred Hollows Việt Nam)